علیرضا منافی

در بیشتر کشورهای دنیا مردم درازای پولی که برای خرید تلفن همراه پرداخت می‌کنند، خدمات متناسب با مبلغ پرداختی را دریافت می‌کنند؛ از خرید گوشی موردنظر در نمایندگی معتبر گرفته تا خدمات پس از فروش مناسب که خیال خریدار را از رفع مشکلات احتمالی گوشی در آینده راحت می‌کند؛ اما در ایران اوضاع متفاوت است. هرچند وقت یک‌بار سیاست‌گذاری‌های واردات گوشی، بازار تلفن‌های همراه را تحت تاثیر قرار می‌دهد، از تصمیم دولت برای ممنوع کردن واردات تلفن‌های همراه آیفون گرفته تا افزایش نرخ گمرکی گوشی‌ها، تبلت‌ها و سختگیری‌های متعدد برای واردات گوشی‌های مسافری، همگی موجب افزایش قیمت و دشوارتر شدن واردات تلفن همراه شده است. در سال‌های اخیر افزایش قیمت گوشی‌های موبایل و هزینه تعمیرات، طبقه متوسط را به‌سوی تهیدستی در خرید تلفن همراه سوق داده است. نیما، فروشنده تلفن همراه در تهران می‌گوید: «همین چند روز پیش یک مشتری که گوشی سامسونگ اس ۲۱ اولترا از ما خریده بود و گوشی از دستش افتاده و شکسته بود برای تعویض صفحه نمایشگر مراجعه کرد، قیمت نمایشگر این مدل گوشی ۱۱ میلیون تومان است که این مشتری نمی‌توانست این هزینه را پرداخت کند، بنابراین مجبور شد به‌جای تعمیر یا خرید گوشی جدید هوشمند یک گوشی ساده بخرد.»

وضعیت دستگاه‌های فعال و غیرفعال در بازار

تا قبل از ورود آیفون ۱۳ به ایران موضوع گوشی‌های فعال و غیرفعال آن‌چنان مطرح نبود؛ اما بعد از ورود این دستگاه به ایران بحث فعال یا غیرفعال بودن گوشی که در اصطلاح «اکتیو» و «نات‌اکتیو» گفته می‌شود بر سر زبان‌ها افتاد. نزدیک به ۹۰ درصد تلفن‌های همراه موجود در بازار ایران، دستگاه‌هایی از پیش فعال شده است. این بدان معناست که به‌دلیل تحریم ایران، بیشتر شرکت‌های تولیدکننده تلفن همراه به‌طور مستقیم محصولات خود را به ایران ارسال نمی‌کنند و این محصولات را توزیع‌کننده‌های سایر کشورها به ایران می‌فرستند. حال این توزیع‌کننده‌ که بر اساس قراردادهای منعقدشده ملزم به فروش ۹۰ درصد محصولات در داخل کشور خود است، برای ارسال محصول به ایران تلفن‌های همراه را با سیم کارت کشور خود فعال و در شبکه ثبت می‌کند، سپس دستگاه را به ایران ارسال می‌کند.

مسعود، فروشنده تلفن همراه در تهران می‌گوید: «تا قبل از ورود آیفون ۱۳به ایران حساسیت زیادی روی اکتیو و نات‌اکتیو بودن گوشی‌ها نبود و فروشندگان نیز اطلاعاتی در این زمینه به خریداران نمی‌دادند، اما بعد از ورود آیفون ۱۳ به دلیل قیمت بالای آن و اطلاع خریداران از خدماتی که اپل در اختیار مشتریان گذاشته است تا از طریق وب‌سایت اپل از اکتیو یا نات‌اکتیو بودن دستگاه مطلع شوند، این موضوع برای مشتریان اهمیت پیدا کرده است. قیمت گوشی‌های نات اکتیو آیفون از دو میلیون بالاتر است. در بیشتر موارد گوشی فقط برای فعال شدن روشن شده‌، اما در مواردی هم گوشی مدت بیشتری استفاده شده است و ممکن است عملا گوشی دست‌دومی که ری‌پک [بسته‌بندی مجدد] شده است به‌عنوان گوشی نو وارد شود.»

سرویس‌هایی که کاربران از استفاده آن‌ها محروم شده‌اند

تحریم و فیلترینگ، کاربران سیستم‌عامل‌های اندروید و آی‌اواس ساکن ایران را در استفاده از سرویس‌های مدنظرشان با مشکلات زیادی روبرو کرده است. گوگل‌ پلی فروشگاه رسمی اندروید است که بر روی تمام دستگاه‌های اندروید به‌صورت پیش‌فرض موجود است. علاوه بر تحریم ایران که موجب شده است کاربران نتوانند از سرویس‌های ویژه این فروشگاه استفاده کنند، برخی شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت نیز گوگل پلی را مسدود کرده‌اند و کاربران برای دریافت نرم‌افزارهای موردنیاز مجبورند از وی‌پی‌ان یا فروشگاه‌های داخلی غیر‌معتبر استفاده کنند. همچنین گوگل به کاربران ایرانی حتی در صورت استفاده از وی‌پی‌ان اجازه خرید از فروشگاه گوگل پلی را نمی‌دهد. یکی از کاربران توییتر دراین‌باره می‌گوید: «ما آنقدر بدبختیم که با دست خودمان با کلی واسطه پول می‌دهیم به گوگل یک گیفت‌کارت می‌خریم، ولی از آن‌هم نمی‌توانیم استفاده کنیم.»

کاربران آیفون نیز در ایران برای استفاده از دستگاه‌های خود مشکلات متعددی دارند. برای ساخت اپل آیدی که پیش‌شرط استفاده از سرویس‌های سیستم‌عامل آی‌اواس است، باید از موانع زیادی عبور کرد، از تغییر آی‌پی گرفته تا واردکردن یک آدرس و کد پستی معتبر مربوط به کشورهایی که تحت تحریم آمریکا نیستند. تحریم ایران موجب شده است که اپل هیچ سرویسی به کاربران ساکن ایران ارائه نکند و کاربران حتی امکان فعال کردن قابلیت تایید دومرحله‌ای برای افزایش امنیت حساب‌های خود را نداشته باشند. مشکل دیگر کاربران آیفون دریافت نرم‌افزارها و سرویس‌های موردنظر از فروشگاه نرم‌افزار اپل (App Store) است. این اتفاق باعث شده است که کاربران نتوانند از اپ‌استور استفاده کنند و برای دریافت نرم‌افزارهای موردنظرشان به فروشگاه‌های غیرمعتبر داخلی رجوع کنند و با پرداخت هزینه و دریافت اشتراک ماهیانه اپلیکیشن‌های موردنیازشان را دریافت کنند.

تضمین در ایران به چه‌کار می‌آید؟

ضمانت‌نامه تلفن همراه در بیشتر کشورها بدین معناست که دستگاه خریداری‌شده باید از کیفیت قابل قبولی برخوردار باشد و همان‌گونه که در توضیحات محصول آمده است کارایی داشته باشد. در غیر این صورت خریدار می‌تواند اگر تنها چند هفته از خرید گوشی گذشته باشد در صورت بروز مشکل و یا منطبق نبودن دستگاه با توضیحات داده‌شده در مورد آن، وجه پرداختی خود را پس بگیرد. همچنین در طول مدت ضمانت اگر مشکلی برای دستگاه به وجود آید تعمیر گوشی باید در حداقل زمان ممکن انجام و مشکل رفع شود. در غیر این صورت مشتری می‌تواند تقاضای تعویض کالا و حتی غرامت بکند.

در مقوله ضمانت کالا دو اصطلاح «تضمین» و «وارانتی» وجود دارد که هرکدام حقوق متفاوتی را برای خریدار قائل می‌شود. در گارانتی‌های معتبر در صورت بروز مشکل خریدار محق به باز‌پس گرفتن هزینه پرداختی، تعویض یا تعمیر گوشی و یا دریافت غرامت است و این وظیفه به عهده شرکت تولیدکننده محصول است؛ اما در وارانتی فروشنده یا شرکت ضمانت‌کننده، مسئول رسیدگی به مشکلات دستگاه است. در مدت زمان وارانتی امکان باز پس گرفتن وجه وجود ندارد، فروشنده یا شرکت ضمانت‌کننده ملزم به تعمیر یا تعویض دستگاه است و نمی‌تواند خریدار را به شرکت سازنده دستگاه ارجاع دهد.

نظر به اینکه در ایران بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده تلفن همراه فعالیتی ندارند، در عمل تضمین دستگاه اقدامی نمایشی است. علاوه بر آن نه‌تنها تضمین و وارانتی از هم متمایز نشده‌اند و همه ضمانت‌ها با عنوان تضمین ذکر می‌شود، بلکه وضعیت ضمانت تلفن همراه با اما و اگرهای بسیاری نیز همراه است. یکی از مهم‌ترین مشکلات آن است که در بسیاری از موارد شرکت‌های ضمانت‌کننده دستگاه‌ها با استناد به بندها و تبصره‌های مختلف از تعمیرات تلفن همراه مشتریان سرباز می‌زنند. برای نمونه اکثر شرکت‌ها سوختن تعدادی مشخص از پیکسل‌های صفحه نمایشگر را تحت تضمین شرکت قرار نمی‌دهند و تنها در شرایطی که صفحه‌نمایش کامل بسوزد، مشمول تضمین می‌شود. در ضمانت‌نامه برخی از شرکت‌ها نیز به‌طورکلی صفحه نمایشگر شامل تضمین نمی‌شود که این مورد خریداران را با مشکل اساسی مواجه می‌کند، برای نمونه قیمت صفحه نمایش آیفون ۱۲ پرومکس، حدود ۱۰ میلیون تومان است که در صورت بروز مشکل برای صفحه نمایشگر، کاربر هزینه زیادی را متحمل خواهد شد.

سیاست‌گذاران ناکارآمد و شهروندان قربانی

سال‌هاست که خریداران تلفن همراه در ایران نتوانسته‌اند از خدمات این بازار بهره کافی ببرند؛ مهم‌ترین دلیل آن نیز سیاست‌گذاری‌های ناکارآمد حاکمیت است، سیاست‌هایی که سود آن شامل مافیای فساد اقتصادی می‌شود، نه شهروندان و خریداران دستگاه. برای مثال وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در تیرماه ۱۳۹۷ بودجه‌ای به میزان ۷۵.۲۸۳.۸۶۰ یورو برای واردات تلفن همراه در نظر گرفت که بعدها مشخص شد بیشتر گوشی‌هایی که از این طریق وارد کشور شده‌اند، در سامانه همتا با عنوان «واردشده بدون ارز دولتی» ثبت شده‌اند. این بدان معناست که واردکنندگان ارز دولتی را گرفته‌اند ولی محصولات را به نرخ ارز آزاد در بازار به فروش رسانده‌اند.

نتیجه تمام این بی‌کفایتی‌ها قربانی شدن شهروندانی است که مجبورند کالاهای موردنیاز خود را به قیمت گزاف خریداری کنند؛ اما نمی‌توانند از کمترین خدمات رایج و معمول استفاده کنند.

منتشر شده در ایندیپندنت فارسی