علیرضا منافی

«این مکان مجهز به دوربین مدار بسته است!» هرچند چنین هشداری تا یک دهه پیش فقط در فروشگاه­ها به چشم می‌خورد و مردم فقط در اماکن عمومی در کنترل دوربین­‌های نظارتی بودند، اما امروزه با گسترش زندگی دیجیتال، شرکت­‌های بزرگ فناوری بدون نیاز به دوربین­‌های نظارتی، مردم را به‌خوبی می‌شناسند و از خواسته‌­های آن‌ها آگاه‌اند. آن‌ها به خوبی می­‌دانند علاقه‌های ما چیست، چه کالایی می‌خریم و برای فروش کالای خود از کدام ابزارهای آنلاین استفاده می‌کنیم. آنان حتی تفریح­‌های مورد علاقه ما را می‌دانند، موسیقی مورد علاقه‌مان را به ما پیشنهاد می‌کنند، و وقتی وارد سکوهای آنلاین می‌شویم، گویا «منِ دیجیتال» را به‌خوبی می‌شناسند و برای آن گزینه‌های مطلوب فراهم می‌کنند. اما آیا تاکنون به این فکر کرده‌اید که از چه طریق این «من» را شناسایی کرده‌اند؟

در عصر دیجیتال امروزی که همه اطلاعات ما بالقوه می‌تواند در معرض «داده‌کاوی» سرویس‌ها و تارنماها قرار گیرد، شهروندان باید دقتی دوچندان به ردپایی داشته باشند که از خود در اینترنت به جا می‌گذارند. تعداد زیادی «دلال داده» (Date Broker) که احتمالا تا به حال نام آن‌ها را نشنیده‌اید، حجم گسترده‌ای از اطلاعات کاربران اینترنت را جمع‌آوری می‌کنند و به فروش می‌رسانند. سپس، شرکت‌های دیگر از این داده‌ها استفاده می‌کنند تا با نمایش تبلیغات، افراد را براساس علایق بایگانی‌شده‌شان، به خرید تشویق کنند.

 در سال ۲۰۱۹، ایالت ورمونت آمریکا قانونی تصویب کرد که به موجب آن، همه شرکت‌هایی که اطلاعات شخص سوم را خرید و فروش می‌کردند، ملزم به ثبت قانونی شدند. به دنبال تصویب آن قانون، بیش از ۱۲۰ شرکت اطلاعات خود را ثبت کردند که این تعداد نشان از گستردگی فعالیت این داده‌پردازان و ارزش داده‌های افراد دارد. این شرکت‌ها نام، محل سکونت و تاریخ تولد، عادت‌های خرید و اطلاعات دیگر کاربران را جمع‌آوری می‌کنند.

ردپای دیجیتال چیست؟

 ردپای دیجیتال (digital footprint) مجموعه‌ای از نشانه‌هایی است که افراد در زمان فعالیت آنلاین در اینترنت از خود به جا می‌گذارند. فعالیت‌های آنلاین، از جمله وب‌گردی، اشتراک‌گذاری محتوا در شبکه‌های اجتماعی، خرید آنلاین و هرگونه فعالیت دیگر به شکل‌گیری دنباله داده‌ها (Data trails) از افراد کمک می‌کند. «دنباله داده‌ها» تصویر روشنی از این که چه کسی هستید و چه چیزی را دوست دارید به دست می‌دهد.

هر «کلیک» در یک تارنما یا پسندیدن محتوای یک صفحه به‌عنوان یک «نقطه داده» ثبت می‌شود که با سایر داده‌ها، از جمله تعداد دفعات بازدید از یک صفحه خاص و موقعیت جغرافیایی، ترکیب می‌شود. حال با ترکیب این نقاط داده، «دنباله داده» شکل می‌گیرد و سپس، بین سازمان‌ها به اشتراک گذاشته می‌شود تا به روشی که مناسب مدل‌های تجاری آن‌ها است، پردازش شود.

گاهی اوقات شما ردپای دیجیتال از خود به جا می‌گذارید بدون آنکه از وقوع آن آگاه باشید، که به آن ردپای دیجیتال ضمنی (implicit digital footprint) گفته می‌شود. برای مثال، یک تارنما می‌تواند میزان دفعات بازدید، آدرس آی‌پی، موقعیت جغرافیایی، و سیستم عامل شما را شناسایی کند، یا یک برنامک، بدون اطلاع، داده‌های شما را جمع‌آوری کند. نمونه‌ دیگر ردپای ضمنی، در شبکه‌های اجتماعی است که از «لایک»‌ها، اشتراک‌گذاری‌ها، و نظرات شما برای شناسایی بهتر و هدف قرار دادن شما با محتوای خاص، استفاده می‌کنند.

فعالیت در شبکه‌های اجتماعی مانند لینکد‌ـاین، توییتر، و اینستاگرام نیز گونه‌ای از به‌جای‌گذاری ردپای دیجیتال است، با این تفاوت که آگاهانه و با خواست و اراده خود این ردپا را در اختیار شرکت‌ها و مخاطبان خود قرار می‌دهید. از همین رو، این ردپای دیجیتال آشکار (explicit digital footprints) به شما کمک می‌کند تا بتوانید از ایده‌ها، افکار، دوستان و حتی مکان‌های مورد علاقه و غذاهای موردپسند دیگران آگاه شوید، و آنان را نیز در معرض دسترسی به اطلاعات خود قرار می‌دهید.

چگونه ردپای دیجیتال خود را مدیریت کنیم؟

اولین اقدام لازم برای کاهش ردپای دیجیتال، استفاده از موتورهای جست‌وجو و مرورگرهای مبتنی بر حریم خصوصی است. مدل تجاری موتورهای جست‌وجوی حافظ حریم خصوصی کاربران با گوگل و یاهو تفاوت دارد. سرویس‌هایی نظیر «duckduckgo» ،«WolframAlpha»و «startpage» به‌جای استفاده از اطلاعات کاربران برای نمایش تبلیغات هدفمند، به تبلیغات موجود در نتایج جست‌وجو متکی‌اند.

با بهینه‌سازی مرورگرها نیز می‌توان فعالیت‌های آنلاین ایمن‌تری داشت و ردپای دیجیتال را کاهش داد. افزونه‌هایی در مرورگرها وجود دارد که با نصب آن‌ها می‌توانید از جمع‌آوری داده‌های خود در تارنماها جلوگیری کنید. یکی از این افزونه‌ها «Do Not Track» نام دارد که برای مرورگرهای کروم و فایرفاکس در دسترس است.

همچنین، به یاد داشته باشیم اقدام‌هایی که ممکن است در نگاه اول ساده و کم‌اهمیت به نظر برسد، می‌تواند به ما در مدیریت ردپای دیجیتال یاری برساند. برای مثال، همیشه سعی کنید:

 از ایمیل‌های جداگانه برای فعالیت‌های شخصی و کاری خود استفاده کنید.

 به‌منظور ذخیره نشدن اطلاعات بانکی در سرویس‌هایی که از آن‌ها خرید می‌کنید، در صورت امکان از کارت‌های مجازی برای پرداخت‌های آنلاین استفاده کنید تا جزئیات مشخصات بانکی و اطلاعات شخصی شما فاش نشود.

تنظیمات حریم خصوصی خود را در شبکه‌های اجتماعی افزایش دهید تا تعداد افرادی که می‌توانند به اطلاعات شما دسترسی یابند، محدود شوند.

قبل از نصب هر نرم‌افزار، از میزان امنیت آن و سطح دسترسی به اطلاعات دستگاه مطلع شوید. در صفحه نرم‌افزار مورد نظر در فروشگاه «گوگل پلی» یا «اپ‌استور» می‌توانید میزان دسترسی‌های برنامک به اطلاعات دستگاه را بررسی کنید و در صورت نیاز، بعد از نصب، دسترسی‌های نرم‌افزار را محدود کنید. به یاد داشته باشید که هنگام پیوستن به یک سرویس جدید، باید شرایط و ضوابط  آن را بخوانید. این کار به شما کمک می‌کند تا از میزان دریافت اطلاعات هر سرویس آگاهی پیدا کنید و چگونگی گسترش ردپای دیجیتال در هر ثبت‌نام را بدانید.

تا جایی که می‌توانید، از شبکه «وای‌فای» عمومی استفاده نکنید، زیرا امنیت کمتری نسبت به شبکه شخصی دارد و تنظیم‌کننده آن مشخص نیست، و نیز ممکن است از طریق آن، کسی فعالیت‌ دستگاه‌های متصل را رصد کند. هنگام استفاده از شبکه‌های وای‌فای عمومی، استفاده از «وی‌پی‌ان» امن توصیه می‌شود، زیرا عملکرد وی‌پی‌ان مانند یک تونل است که دو مکان را به هم متصل می‌کند و به داده‌ها اجازه می‌دهد بین دو مکان، به‌صورت رمزگذاری‌شده منتقل شوند.

از موتورهای جست‌وجو برای بررسی ردپای دیجیتال خود استفاده کنید. نام خود را در موتورهای جست‌وجو وارد کنید. با بررسی نتایج موتور جست‌وجو، می‌توانید اطلاعاتی را که در دسترس عموم است، بیابید. سپس می‌توانید با مسئولان آن تماس بگیرید تا ببینید آیا حذف اطلاعات شما امکان‌پذیر است یا خیر. راه‌اندازی Google Alerts یکی از راه‌های کارآمد برای زیر نظر گرفتن نام خود است. با راه­‌اندازی این سرویس، اگر محتوایی در تارنماها منتشر شود و در آن نام شما ذکر شود، گوگل با ارسال ایمیل شما را مطلع می‌کند.

منابع حاوی اطلاعات شخصی را کاهش دهید. برای مثال، در یک تارنمای کاریابی یا سرویس خرید و فروش کالا، شماره تلفن و اطلاعاتی برای برقراری ارتباط به اشتراک گذاشته‌اید. بعد از محقق شدن خواسته‌تان، اقدام به حذف اطلاعات خود کنید.

حساب‌های آنلاین قدیمی را حذف کنید. با ایجاد هر حساب کاربری در شبکه‌های اجتماعی و تارنماهای مختلف، مقداری اطلاعات از خود به جا گذاشته‌اید. ردیابی و حذف همه حساب‌های قدیمی و بدون استفاده، برای کاهش ردپای مجازی ضروری است. برخی خدمات اختصاصی‌اند که با «اسکن» ایمیل‌های شما، حساب‌های قدیمی را جست‌وجو و حذف می‌کنند. اما مشخص نیست که آن‌ها از داده‌های شما چه استفاده‌ای می‌کنند. یکی از مشهورترین این سرویس‌ها، سرویس لغو اشتراک «Unroll.Me» است که در سال ۲۰۱۷، مشخص شد داده‌های دریافتی از کاربران را به فروش می‌رسانده است.

احساس امنیت در اینترنت امری وابسته به میزان دانش و آگاهی کاربران است. بسیاری از افراد به‌دلیل ناآشنایی با سازوکار سرویس‌هایی که روزانه با آن‌ها سروکار دارند، یا امنیت خود را به خطر می‌اندازند یا نمی‌توانند از تمام ظرفیت‌های موجود استفاده کنند. اگرچه نمی‌توان از همگان انتظار داشت که قبل از استفاده از هر سرویسی تمام پروتکل‌های امنیتی آن را بررسی کنند، می‌توان اصول ساده و تکنیک‌های فردی استفاده را به‌گونه‌ای به کار گرفت تا دست‌کم از آسیب‌های عمومی در امان ماند.

منتشر شده در ایندیپندنت فارسی